ŻACZEK KATOWICE, UKS, zał. w 1999 roku, prowadzi sekcje ►dżudo i ►piłki nożnej. Członkowie klubu trenują na boisku KS ►Słowian w Zawodziu, korzystają też z kompleksu sportowego ►Rapid na Koszutce, sali gimnastycznej Szkoły Podstawowej nr 36 w Katowicach, hali przy ul. Ceglanej oraz ►Spodka.
https://www.katowice.eu/Strony/Kluby-sportowe.aspx
ŻEGLARSKA TURYSTYKA, dział turystyki zorganizowanej w 1955 roku w ramach ►Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Katowicach, pierwotnie sekcja, od 1956 komisja; ok. 1957 w strukturach klubowych – w Katowicach zapoczątkował je Turystyczny Klub Żeglarski ►Tramp, w latach następnych Hutniczy Klub Żeglarski ►Bryza; popularna forma turystyki w zakładach pracy: Górniczy Klub Żeglarski LOK przy KWK „Katowice”, Klub Żeglarski „Mors” przy Transbudzie Katowice, Górniczy Klub Żeglarski KWK „Kleofas”, Klub Żeglarski „Kliwer” przy Hucie „Baildon”, Górniczy Klub Żeglarski KWK „Wieczorek”; klub „Albatros” przy Hucie Metali Nieżelaznych w Szopienicach i in.; najbardziej znane żaglowce ►Karolinka, (Karolinka II, Karolinka III).
J. Nowak: Działalność Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w województwie katowickim w latach 1951–1985. Zarys historyczny. Katowice 1985.
ŻEGLARSKI KLUB MORSKI, zał. 1 VI 1978. Założycielami byli: Barbara Chłap, Jan Chłap, Antoni Durnaś, Barbara Goering-Pierożek, Romuald Jezierski, Stanisław Kapuściński, Janusz Makiełło, Teresa Makiełło, Andrzej Matys, Jan Mazur, Janina Petecka, Bogumił Pierożek, Barbara Rogowska, Tadeusz Rogowski, Ludosław Rusek, Józef Strzelczyk, Tadeusz Ślusarek, Józef Żyła. Pierwszym komandorem został Jan Chłap. 7 IX 1978 ŻKM został przyjęty w poczet członków ►Katowickiego Okręgowego Związku Żeglarskiego i zarejestrowany pod numerem 106. Klub od powstania realizował główne cele statutowe: uprawianie żeglarstwa morskiego, propagowanie żeglarstwa morskiego o charakterze wyczynowym, krzewienie wiedzy żeglarskiej, oraganizowanie morskiech rejsów turystycznych i szkoleniowych, przygotowywanie wysoko kwalifikowanych kadr dla żeglarstwa morskiego, organizowanie rekreacji i życia towarzyskiego członków Klubu
ŻEGLARSTWO, dyscyplina ►sportu i ►turystyki; pierwszy program rozwoju tej dyscypliny został opracowany na zjeździe marynarzy – weteranów I wojny światowej w Szopienicach (1921), pionierami ż. w Katowicach byli harcerze Józef Grzbiela i Ludwik Wacławek, uczestnicy wyprawy żeglarskiej Czadoczka-Żylina-Wag-Budapeszt (1925), formy organizacyjne stworzyła ►5 drużyna harcerska z Nikiszowca (1932); akcją propagującą ż. zajmowała się (1932) Sekcja Sportów Wodnych ►Ligi Morskiej i Kolonialnej, z której wyodrębniła się w 1934 ►Sekcja Kajakowa tej organizacji; formy klubowe: ►Yacht Club Wspólnoty Interesów w Katowicach (1938); po II wojnie światowej działalność w zakresie ż. sportowego uwidoczniła w sekcji kajakarskiej GKS ►Naprzód Janów (1950); Klubie Żeglarskim ►Szkwał (1953); trwalsze osiągnięcia organizacyjne były związane z rozwojem Turystycznego Klubu Żeglarskiego ►Tramp w Katowicach (1955–nadal); znaczny przyrost struktur ż. w l. 1957–1990) spowodowany był otwarciem się możliwości organizowania m.in. rejsów pełno- i dalekomorskich (np. do portów W. Brytanii); ż. rozwijało się głównie wśród studentów i pracowników zakładów przemysłowych związanych z górnictwem, hutnictwem, transportem (sekcje i kluby ż. ►Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego); na początku l. 70. XX w. w Chorągwi Katowickiej ZHP próbowano spopularyzować ż. lodowe – bojery, w połowie lat 80. na stawie ►Maroko funkcjonowała szkółka KWK „Gottwald”; od 1995 rozwija się też ż. Niepełnosprawnych; funkcjonuje łącznie ok. 40 jednostek organizacyjnych, wykorzystujących zbiorniki wodne: Balaton, Goczałkowice, Niegocin, Paprocany, Pogoria I, Pogoria III, Święcajty, Jezioro Żywieckie; ważniejsze żaglowce: „Karolinka”, „Leonid Teliga”, „Zew Morza”.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydział Kultury Fizycznej sygn. 502; J. Żyła: Dzieje żeglarstwa na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim (1924–1999). Kraków 2000.
ŻÓŁTY SZLAK ROWEROWY NR 5 W KATOWICACH, długości 7,5 km, łączy ►Dolinę Trzech Stawów z Borkami, przebiega przez Nikiszowiec.
https://roweremposlasku.pl/zolty-szlak-rowerowy-nr5-katowice/
ŻUŻEL, ang. speedway, dawniej dirt-track (okres międzywojenny), dyscyplina w grupie ►sportów motocyklowych; jej prekursorem (l. 30 XX w.) w Katowicach był ►Śląski Klub Motocyklowy Katowice, po II wojnie światowej jego kontynuatorami byli: ►Katowicki Klub Motocyklowy (1945–1946) i KS ►Pogoń Katowice (1945–1950); do 1949 katowiccy żużlowcy korzystali z torów żużlowych miast ościennych, pierwszym z nich był tor w Mysłowicach (1930); na przystosowanej bieżni Pogoni w Katowicach odbyła się w 1947 jedna z eliminacji MP w klasach motocykli (ostatnich uwzględniających podział na klasy); ►tor żużlowy na ►Muchowcu, użytkowała sekcja żużlowa ►Gwardii Katowice (l. 50. XX w.), w której startowało wielu późniejszych zawodników KS Śląsk Świętochłowice (m.in. Robert Nawrocki, Paweł Waloszek, Wiktor Waloszek); osiągnięcia: 3 (2–0–1) medale MP (1932); czołowi żużlowcy: Rudolf Breslauer, Ludwik Draga, Jan Hennek.
A. Steuer: Z dziejów katowickich klubów sportowych. „Pogoń” Katowice 1920–1949. W: „Kronika Katowic”. T. 11. Katowice 2010.
ŻWAKOWSKI SZLAK, czarny znakowany szlak turystyczny w województwie śląskim długości 35,5 km; przebiega przez Katowice (►Piotrowice, ►Panewniki, Kokociniec, Wymysłów, ►Zadole, ►Starganiec, Zarzecze, ►Podlesie, Zaopustę), Rudę Śląską (Radoszowy), Mikołów (Jamną) i Tychy (Mąkołowiec, Żwaków, Wilkowyje), Na szlaku położona jest bazylika w Panewnikach.
ŻYDOWSKI KLUB SPORTOWY KATOWICE, organizacja sportowa, zał. ok.1932 pod nazwą Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe Makabi (1934–1939); 60 członków (1934); reaktywowany (1948–1950) sekcje: boks, lekkoatletyka, turystyka, taniec; po II wojnie światowej: tenis stołowy. Działacze: Bella Fuchs, Bruno Freund.
A. Steuer: Kultura fizyczna w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; W.Jaworski: Ludność żydowska w województwie śląskim w latach 1922–1939. Katowice 1997.
ŻYDOWSKIE ORGANIZACJE KULTURY FIZYCZNEJ, jedna ze społecznych form działalności ludności żydowskiej w Katowicach, związana z wielokulturowością miasta; zastąpiła jej dotychczasową aktywność w organizacjach niemieckich; pierwotnie (1909–1919) ograniczona do programu ►turnerskiego ruchu, po pierwszej wojnie światowej przejęła struktury ruchu sportowego (►Bar Kochba Katowice); proniemiecka orientacja działaczy żydowskich w warunkach II RP utrudniała i zakończyła (1928) pierwszy etap działalności tych organizacji; na etapie upartyjnienia realizował ją związany z prawicą socjaldemokratyczną (Poalej Syjon – Prawica) Hapoel, zrzeszony w ►Związku Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych Województwa Śląskiego, nastawiony na współpracę ponadnarodowościową z bratnimi klubami polskimi i niemieckimi; w ramy światowego ruchu gimnastyczno-sportowego Makabi włączyły się (1934–1939) ►Żydowski Klub Sportowy Katowice i ►Żydowskie Towarzystwo Turystyczno-Narciarskie Makabi. W latach 1939–1947 ruch żydowski zamarł, odbudowa struktur i ożywienie działalności nastąpiły na bazie Żydowskiego KS (1948–1950); w okresie stalinizacji ruch sportowy włączono w działalność Towarzystwa Kulturalnego Żydów w Katowicach. Dyscypliny sportu: ►boks, ►gimnastyka, ►lekkoatletyka, ►narciarstwo, ►pływanie, ►tenis stołowy, ►turystyka. Wyniki sportowe żydowskich organizacji sportowych w Katowicach ustępowały sukcesom osiąganym przez kluby w Bielsku-Białej i Chorzowie; najlepsi sportowcy pochodzenia żydowskiego z Katowic (np. Karol Czyż) występowali w klubach polskich.
A. Steuer: Kultura fizyczna w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; W. Jaworski: Ludność żydowska w województwie śląskim w latach 1922–1939. Katowice 1997.
ŻYDOWSKIE TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE BAR KOCHBA KATOWICE zob. ►Bar Kochba Katowice.
ŻYDOWSKIE TOWARZYSTWO KRAJOZNAWCZE W POLSCE, ODDZIAŁ W KATOWICACH, organizacja turystyczna, zał. 7 VII 1938, prezes: dr Mieczysław Kanarek, sekretarz: Tadeusz Wolfson. Siedziba: lokal Związku Żydów Kombatantów Walk o Niepodległość Polski. T. zakończyło działalność 1 IX 1939.
APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowic, sygn. 272.