CÄSAR zob. szyb ►Zachodni.
CEGIELNIA I zob. ►Kleofas I
CEGIELNIA II zob. ►Kleofas II
CHODNIKOWA ULICA, w północnej części ►Załęskiej Hałdy na pograniczu z ►Osiedlem Witosa; uchodzi za jedno z dwóch najstarszych miejsc (obok ►ul. Okrężnej) tej dzielnicy, sięgające XVII w.; okrężna, o długości ok. 800 m; powstała na terenach ►Dworu w Załężu; nazwa nadana 14 VI 1951. Do 1937 na mapach oznaczona jako teren niezabudowany (w części własność ►kościoła św. Józefa w Załężu). W l. 1951–1958 ulokowano tam koszary 16. Baonu Pracy Zapasowych Sił Wojskowych Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” (Wojskowych Batalionów Górniczych), później do l. 70. XX w. mieściły się w nich hotele robotnicze, a na przełomie l. 60. i 70. XX w. Zasadnicza Szkoła Zawodowa Przyzakładowa Przedsiębiorstwa Robót Inżynieryjnych Przemysłu Węglowego; w l. 80. XX w. w ich miejscu powstały garaże. Obecny kształt nadano ulicy w 2013 decyzją Rady Miejskiej Katowic; zachowano jeden obiekt starego budownictwa.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, Kuratorium Oświatowe Śląskie, sygn. 170; D. Burczyk: Żołnierze-górnicy z powiatów elbląskiego i braniewskiego (1949–1959). „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 1.
CHOLEWA Jerzy (29 III 1859, Stara Wieś, pow. pszczyński – 4 III 1896, Załęże), drzewiarz; jedna z 104 ofiar poległych w wielkiej ►katastrofie górniczej na kopalni „Kleofas” w nocy 3/4 III 1896. Patron ul. na ►Kolonii Ignacego Mościckiego.
U. Rzewiczok, Cholewa Jerzy, [w:] Patronowie katowickich ulic i placów, Katowice 2011.
CHÓR MĘSKI W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE zob. ►Lutnia
CHÓR MĘSKI ZDK HUTY BAILDON, zał. w I 1930, reaktywowany w III 1945, zlikwidowany w 1951. W 1930 skupiał 175, w 1937 – 100 członków. Pierwszy koncert zorganizowano w X 1930; uczestniczył w akcjach charytatywnych, przeznaczając dochód na bezrobotnych; sztandar poświęcono w VIII 1937. Do 1939 zespół 7-krotnie uczestniczył w zjazdach okręgowych; współpracował z chórem katedralnym. Po wojnie do 1950 chór wystąpił kilkadziesiąt razy; w 1951 dał 2 ostatnie w swojej historii koncerty w ramach Festiwalu Muzyki Polskiej; brak wsparcia ze strony ►Huty Baildon przyczynił się do zakończenia działalności; w 1953 skreślony z listy Zjednoczenia Okręgu Śląskiego Chórów i Orkiestr.
J. Fojcik: Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku Katowice. Katowice 1961; tenże: Śląski ruch śpiewaczy 1945–1974. Katowice 1985.
CHRISTNACHTSCHACHT zob. ►Załęże I.
CHRISTNACHTSCHACHT ERTGÄNZUNG zob. ►Załęże II.
CHRÓSZCZ Alojzy (11 VI 1926, Katowice – 29 VI 1981, Siemianowice), pedagog, działacz sportowy; piłkarz ręczny. W okresie okupacji działał w ruchu oporu. Po II wojnie światowej ukończył AWF w Warszawie; był członkiem drużyny AZS-AWF Warszawa (piłka nożna i piłka ręczna). Został trenerem tych dwóch dyscyplin. Jako dyrektor pedagogiczny współtworzył Technikum Wychowania Fizycznego w Katowicach. W 1957 został trenerem kadry narodowej piłki ręcznej kobiet, przygotowując zespół do inauguracyjnego występu reprezentacji Polski na MŚ (1957). W l. 1958–1962 pracował jako trener w klubie „Zryw” Chorzów; w 1962 objął funkcję koordynatora Śląskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej Katowice; był też kierownikiem wyszkolenia technicznego GKS Katowice. Etatowy pracownik Wojewódzkiej Federacji Sportu. Syn: ►Pawła i ►Marii Chrószczów; żona: ►Urszula Chrószcz. Pochowany w grobie rodzinnym na ►Cmentarzu w Załężu (należącym do parafii św. Józefa). Odznaczenia: Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej.
„Dziennik Zachodni” 1981, nr 129, 131.
CHRÓSZCZ MARIA (z d. Mrowiec), pseud. „Sokolica” (27 IX 1900, Załęże – l. 80. XX w.), członek gniazda TG „Sokół” od 1917, uczestniczka III powstania śląskiego (I pułk powstańczy) – jako sanitariuszka przeszła szlak bojowy od Wirku do św. Anny. Działała w ruchu oporu: w organizacji „Ku Wolności” (1939–1942, Polskim Związku Wolności (kier. sekcji kobiecej); była członkiem Związku Weteranów, ZBOWiD-u (komisja socjalno-bytowa), Związku Uczestników Walk o Niepodległość. Żona ►Pawła Chrószcza, matka ►Alojzego Chrószcza. Odznaczona Medalem Zwycięstwa i Wolności, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Śląskim Krzyżem Powstańczym. Pod koniec życia mieszkała na Osiedlu Tysiąclecia; pochowana na cmentarzu parafialnym w Katowicach-Załężu.
APK, zesp. Związek Bojowników O Wolność i Demokrację Okręg Katowice, sygn. 545/4.
CHRÓSZCZ Paweł (8 II 1900, Załęże – 12 I 1983, Katowice), pseud. Chmura, powstaniec śląski, działacz sokoli; członek ►TG „Sokół” Załęże (1911–1939), Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (w II powstaniu śląskim walczył pomiędzy Załężem i Dębem, w III powstaniu śląskim w walkach I kompanii szturmowej I [Pierwszego] Pułku Katowickiego), Związku Powstańców Śląskich. Był trenerem kadry gimnastyczek na IO w 1936. Przyczynił się do zreformowania gimnastyki sokolej. W okresie okupacji hitlerowskiej i po jej zakończeniu działał w AK. Pełnił obowiązki przewodniczącego komisji sportowej Polskiego Związku Gimnastycznego i przewodniczącego do spraw sędziowskich (1958–1961), był członkiem Zarządu Głównego (1967) i prezesem Śląskiego Związku Gimnastycznego (1960).
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.
CHRYSTUS-PLAC, nazwa używana w okresie międzywojennym i niekiedy we współczesności na określenie miejsca (skrawka gruntu) u zbiegu ►ul. ks. P. Pośpiecha i ►ul. Gliwickiej z krzyżem przydrożnym. Tuż po zakończeniu II wojny światowej miejsce wykorzystywano jako jedną ze stacji Bożego Ciała.
Chrystus-Plac, „Podpora Rodzin” 1992, nr 13.
CHRYZANTEMA, Towarzystwo Ogródków Działkowych i Przydomowych, zał. 1933 przy ►ul. Gliwickiej (dawniej: S. Wojciechowskiego) 7 w Załężu. Zarejestrowane 5 IV 1935; przystąpiło do ►Okręgowego Związku Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli Województwa Śląskiego. Po 1945 nie wznowiło działalności. Wykreślone z rejestru 25 IV 1954. W 1956 reaktywowane. Zmieniło lokalizację (►ul. ks. P. Pośpiecha i ►ul. J. Zarębskiego). Składa się z 40 małych kolonii działkowych (zajmuje obszar 0,68 ha) i skupia 43 (m.in. 21 urzędników, 9 robotników, 7 przedstawicieli wolnych zawodów) dobrze zorganizowanych członków. Prezesem jest Józef Krawczyk.
Dziesięć lat pracy Okręgowego Związku Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli Województwa Śląskiego, oprac. T. Rudnicki, Katowice 1938.
CIEMAŁA Józef (zm. 4 III 1896, Załęże), stajenny; jedna z 104 ofiar poległych w wielkiej ►katastrofie górniczej na kopalni „Kleofas” w nocy 3/4 III 1896. Patron ul. na ►Kolonii Ignacego Mościckiego.
U. Rzewiczok, Ciemała Józef, [w:] Patronowie katowickich ulic i placów, Katowice 2013.
CIEMIĘGA Henryk (19 I 1878, Siemianowice – 22 II 1932, Katowice), poeta ludowy, działacz narodowy. Był członkiem gniazda TG „Sokół” Katowice, Towarzystwa Śpiewaczego (Chóru) „Lutnia” Bogucice. Od 1904 osiadł w Załężu – działał w filii ►Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, pełnił funkcję prezesa ►Towarzystwa Polsko-Katolickiego Jedność, był delegatem na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu (1918). Pracował jako dyrektor ►Drukarni „Górnoślązaka” (1901), redaktor odpowiedzialny gazety ►„Górnoślązak” (za radykalne poglądy skazany na 1,5 roku więzienia), pracownik redakcji ►„Gazety Ludowej” (1911–1924), korektor w redakcji „Polonii” (od 1924). Był mężem ►Franciszki Ciemięgowej. Autor m.in. tomików poetyckich: Wiersze robocze (Katowice 1916), Witaj Polsko (Katowice 1922).
A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.
CIEMIĘGOWA Franciszka, z d. Jesionek (1 X 1882, Królewska Huta – 19 XII 1946, Katowice), działaczka narodowa i ruchu kobiecego na Górnym Śląsku. Współzałożycielka Czytelni Kobiet w Katowicach oraz ►Czytelni Kobiet w Załężu; pełniła funkcję prezeski ►Towarzystwa Polek w Załężu (1918). Żona ►Henryka Ciemięgi.
A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.
CMENTARZ W ZAŁĘŻU, parafialny, katolicki, należący do ►parafii św. Józefa (obsługuje też ►parafię Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie i ►parafię Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta na Osiedlu Witosa), zlokalizowany pomiędzy kościołem a linią kolejową przy ►ul. ks. Pawła Pośpiecha. Powstał ok. 1898. Ma kształt trapezu i zajmuje pow. 2,0815 ha. W l. 1943–1945 zarządzały nim władze miejskie. Przy głównej alejce znajdują się groby pracowników ►kopalni „Kleofas”, którzy zginęli w katastrofach górniczych. Są tu pochowani m.in. ►Konrad Bryzek, ►Paweł Chrószcz, ►ks. Józef Kubis, ►Matylda Ossadnik-Ogiermanowa, ►Stanisław Sapa, ►s. Hilaria Paździora, ►Iwona Rutkowska (Iroxana). Na murze umieszczono tablice nagrobkowe obywateli włoskich (m.in. rodziny Petruccio).
T. Falęcki: Cmentarze Katowic. Katowice 1997.
CONSOLIDIRTE CLEOPHAS zob. ►Zjednoczony Kleofas.
CZOIK Leopold (4 IX 1867, Załęże – 4 III 1896, Załęże), górnik przodowy; jedna z 104 ofiar poległych w wielkiej ►katastrofie górniczej na kopalni „Kleofas” w nocy 3/4 III 1896. Patron ul. na ►Kolonii Ignacego Mościckiego.
U. Rzewiczok, Czoik Leopold, [w:] Patronowie katowickich ulic i placów, Katowice 2013.
CZWIKLITZER, fabryka mydeł i wód kolońskich zlokalizowana w Katowicach przy ul. Wawelskiej, zał. w 1867 przez Dawida Czwiklitzera. W 1916 odziedziczona przez Adolfa Czwiklitzera (zbiegł z Katowic 1 IX 1939). W l. 1922–1925 funkcjonowała p.n. Parowa Fabryka Mydła. Produkcja – początkowo w części, następnie w całości – została przeniesiona do nowo wybudowanych hal w Załężu przy ►ul. ks. P. Pośpiecha 7. W 1925 zatrudniała 25 pracowników. W l. 1938–1939 przy fabryce istniał klub sportowy ►Czwiklitzer. W l. 1937–1944 odrębna spółka Mydło Czwiklitzer, której właścicielem był Ernest Israch, zajmowała się handlem produktami fabryki; poszerzono asortyment mydeł toaletowych, rozpoczęto produkcję mydła technicznego, gliceryny i kwasów tłuszczowych, proszków i płatków mydlanych. W l. 1939–1945 przejęta przez okupanta (Treuhändler: Hans Grychnik, po 1941 własność prywatna Fleischera i Klammerta). Od 31 I 1945 p.n. Pierwsza Parowa Fabryka Mydła jako mienie zabezpieczone funkcjonowała w ramach Zjednoczenia Przemysłu Chemicznego Zagłębia Węglowego pod Zarządem Państwowym; 7 XII 1945 została znacjonalizowana i włączona do Zjednoczeniu Przemysłu Tłuszczowego. Zasadniczy profil produkcyjny nie uległ zmianie. W 1956 Pierwsza Parowa Fabryka Mydła została przekształcona w Katowickie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego, nastąpiła intensywna modernizacja przedsiębiorstwa, unowocześniono park maszynowy i technologię produkcji; od 1969 działa jako ►Pollena-Savona Sp. z o.o.
APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowic, sygn. 131; APK, zesp. Treuhandstelle Ost, sygn. 3112–3117; J. Popanda, U. Rzewiczok: Made in Katowice. Katowice 2014; www. Pollena-Savona [dostęp 5 IX 2012].
CZYTELNIA DLA KOBIET W ZAŁĘŻU, zał. 1903 przez ►Franciszkę Ciemięgową; udostępniano w niej polską prasę i książki, organizowano wieczornice i odczyty na temat historii Polski. Dała początek polskiemu ►ruchowi kobiecemu i ►Towarzystwu Polek w Załężu (1918).
W. Długoborski i in.: Katowice: ich dzieje i kultura na tle regionu. Warszawa 1975; K. Olszowski: Kronika teatralna Górnego Śląska 1848–1914. Kraków 1979; K. Olszowski: Śląska kronika teatralna: 1914–1922. Kraków 1969; „Głos Polek” 1927, nr 1.
CZYTELNIA POLSKA W ZAŁĘŻU, zał. 11 XI 1883, wszelkie poczynania prowadziła w ramach struktur ►Towarzystwa Czytelni Ludowych, przygotowywała m.in. przedstawienia teatralne (np. Wycużnik). Skupiała 38 członków (32 robotników, 4 górników, szewca, handlarza starzyzną). Działacze: Robert Wojtas, Ludwik Łobuz, Bernard Szołtysik. W 1886 zakończyła działalność.
A. Tokarska: Biblioteki polskie na Górnym Śląsku w XIX w. Katowice 1997; W. Zieliński: O roli czytelnictwa na Górnym Śląsku na przełomie XIX–XX w. „Biuletyn Biblioteki Śląskiej” 1973 [Katowice 1975].
