T

TECHNIKUM WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KATOWICACH, 3-letnia szkoła kształcąca nauczycieli wychowania fizycznego i instruktorów sportowych, zał. 1952. Dwukrotnie reformowana (cykl 4-letni i 5-letni), ostatecznie przekształcona w Liceum Pedagogiczne o profilu kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego. Technikum Wychowania Fizycznego ukończyło 478 absolwentów; ostatnia matura odbyła się w 1960; przy szkole działało Koło Sportowe „Zryw” (zob. KS ►„Iskra” Katowice). Wykładowcy: Augustyn Barczyk, Walerian Klimontowicz, Cecylia Malczyk, Tadeusz Madej, Alojzy Chrószcz, Z. Głazek, Z. Weiss, Z. Hoffmann, A. Szyler, W. Stec; znani wychowankowie: Barbara Eustachewicz, Helena Dzik, Alfred Kucharczyk, K. Mieleszczuk, S. Sowa, J. Thym Gajda.

TOPOLE KATOWICE, UKS, zał. 2000 w Giszowcu. Prowadzi zajęcia takie, jak: koszykówka (kobiet i mężczyzn), boks, kickboxing, boks zawodowy.
J. Tofilska: Giszowiec. Monografia historyczna. Katowice 2016.

TORKAT, nieistniejące już sztuczne lodowisko w Katowicach. Obiekt rekreacyjno-sportowy powstał (zaprojektowany przez inż. Koldę, budowany od 1 IV do 7 XII 1930 przez Pierwszą Brneńską Fabrykę Maszyn w Brnie) jako pierwsze w Polsce i 13. na świecie lodowisko sztucznie chłodzone w kompleksie sportowym (m.in. letni brodzik dla dzieci, korty tenisowe, plansze szermiercze, kino panoramiczne, estrada) przy ul. Bankowej nad rz. Rawą w Katowicach. Wybudowanie Torkatu było warunkiem przyznania Polsce organizacji Mistrzostw Świata w hokeju na lodzie w 1931 jako zabezpieczenie, gdyby warunki pogodowe nie pozwoliły rozegrać turnieju na lodowisku naturalnym w Krynicy. Otwarcie lodowiska miało miejsce 7 XII 1930. Prowadzenie obiektu finansowała Spółdzielnia Sztuczny Tor Łyżwiarski w Katowicach, w 1933 został przejęty przez budżet miejski. Od 1936 obiekt dysponował przenośną trybuną na 10 tys. osób. Na przełomie 1938/1939 wszczęta została procedura przejęcia obiektu przez Hutę Baildon. Totkat, zdewastowany wskutek działalności wojsk hitlerowskich i sowieckich, repatriantów, ludności cygańskiej, huta odbudowała w l. 1945–1949 – odnowiono betonową płytę lodowiska o wymiarach 60 x 30 m, pod którą zainstalowano 12 km rurek wypełnionych solanką, zbudowano nowe trybuny obliczone na 15 tys. miejsc, nad maszynownią wzniesiono nowy budynek, w którym znalazły pomieszczenia szatnie, umywalnie z natryskami, punkt sanitarny, hotelik z pokojami dla 65 osób, restauracja i kawiarnia. Od 1950 administrację obiektem przejęła kopalnia „Katowice” (w l. 1953–1956 Torstal). Obiekt dwukrotnie był niszczony przez pożar (1954, 1973). Torkat był miejscem międzynarodowych i ogólnopolskich zawodów sportowych w hokeju na lodzie, łyżwiarstwie figurowym, szermierce, tenisie, zapasach (występowali tu m.in. Karl Schaeffer, Maxi Herber i Ernst Bayer, Sonja Henie, drużyny hokejowe Kanady). Sportowe imprezy (np. hokejowe spotkania KS ►„Górnik 1920” Katowice z „Legią” Warszawa, których stawką było mistrzostwo Polski) gromadziły na trybunach tysiące kibiców. Latem obiekt zamieniał się w boisko lub salę koncertową. Katowiczanie oglądali wtedy m.in. występy amerykańskich koszykarzy z Harlem Globetrotters albo słuchali wokalistów Elli Fitzgerald, Paula Robesona, Michaja Burano, a wieczorami od maja do końca września na panoramicznym ekranie o szerokości 18,5 m wyświetlało filmy w kinie letnim. Z Torkatem była związana działalność kilku jednostek organizacyjnych sportu katowickiego m.in.: ►Katowickiego Klubu Łyżwiarskiego, ►Śląskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego, ►Śląskiego Klubu Hokejowego; sekcji hokeja na lodzie i szermierki ►Górnika 1920 Katowice. Od 1994 nieczynny. W 2010 w tym miejscu rozpoczęto budowę, a w 2012 otwarto Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej (CINiBA).
A. Steuer: Kultura fizyczna w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; Tenże: Miejsce Katowic w ruchu sportowym II Rzeczpospolitej. W: Katowice w minionej rzeczywistości. Red. A. Barciak. Katowice 2006.

TOWARZYSTWO CYKLISTÓW „1905” KATOWICE, jednosekcyjna struktura sportowa, zał. 1905; pierwotna nazwa: Radfahrer Verein „Sport 1905” Kattowitz, od 1923 Towarzystwo Cyklistów 1905 Katowice. Siedziby: „Strzecha Górnicza” (1930), ul. Królewskohucka 75 (Katowice IV). Członkowie uprawiali kolarstwo szosowe i kolarski sport halowy. W Katowicach towarzystwo odegrało pionierską rolę w rozwoju piłki rowerowej; było jednym z głównych współzałożycieli ►Związku Cyklistów i Motocyklistów Województwa Śląskiego. W 1926 skupiało 24 członków. Działacze: Jan Ćwięczek, Gotfryd Grytzmann, Augustyn Skiba. Osiągnięcia: 6 (6–0–0) medali MP w piłce rowerowej (1923, 1924, 1925, 1926, 1927, 1928) braci Jellinek. Zlikwidowane w 1939.
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; A. Steuer: Miejsce Katowic w ruchu sportowym II Rzeczpospolitej. W: Katowice. W 140. rocznicę uzyskania praw miejskich. Red. A Barciak. Katowice 2006.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” BOGUCICE, gniazdo polskiego ruchu gimnastycznego, założone 11 VI lub 8 VII 1911. Powstało w wyniku zwycięstwa koncepcji decentralistycznych w ►TG „Sokół” I Katowice (pierwotnie zebrania odbywały się pod szyldem Zjednoczenia Zawodowego Polskiego). Było jednym z najbardziej aktywnych gniazd w rejencji opolskiej, w l. 1912–1914 uczestniczyło w zlotach na Zadolu. Posiadało własna sokolnię (od 1922 w starej strzelnicy, siedzibie Koła Towarzystwa Czytelni Ludowych) oraz sztandar (poświęcony w 1914 w kościele w Gierałtowicach). Należało do sieci organizacji tworzących teatr amatorski (wśród wystawionych sztuk scenicznych popularnością cieszyły się: Nowy Rok, Flisacy, Chłopi Arystokraci, Amerykanin, Gwiazda Syberii). W l. 1914–1917, VIII–XII 1919, III–VII 1921 z powodu działań zbrojnych I wojny światowej, I powstania śląskiego (w którym członkowie brali liczny udział) i III powstania śląskiego (utworzyło wspólną jednostkę wojskową – 5. kompania 2. baonu 3. Katowickiego Pułku Piechoty im. Jarosława Dąbrowskiego – z KS ►„Gwiazda” Bogucice i Pierwszą Drużyną Harcerską) zawiesiło działalność. W 1920 skupiało 120 członków. Należało do  Okręgu II ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce; ►Śląskiego Związku Lekkoatletycznego (od 1928). Od 1927 nastąpił wyraźny podział działalności na sekcje sportowe: lekkoatletyka; narciarstwo sportowo-rekreacyjne, łyżwiarstwo, hokej na lodzie, przysposobienie wojskowe (strzelectwo, łucznictwo); po 1933 większy nacisk położono na rozwój gimnastyki sportowej i działalność artystyczną: kółko dramatyczne; w 1934 powstał chór męski. Publikowało własne wydawnictwa, m.in.: Album pieśni sokolich, Srebrna księga bogucickiego „Sokoła” (1936). Prezesi: Antoni Wysocki, Jan Brzeskot, Alojzy Majowski, Roman Tuszyński; działacze: Tomasz Kotlorz, Franciszek Kost, Antoni Miękina. Osiągnięcia: 13 (3–6–4) medali MP (1935–1938) w gimnastyce sportowej. Wybitni sportowcy: Wilhelm Breguła, Zygfryd Kuklok.
W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; Srebrna księga „Sokoła” w Bogucicach 1911–1936. Bogucice 1936; A. Steuer, J. Kocurek: Stowarzyszenia społeczne w Bogucicach, próba systematyki i ich rozwój w latach 1843–1939. W: Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 1994; Z dziejów Bogucic. Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej przez Miejski Dom Kultury „Bogucice-Zawodzie" z okazji 650-lecia Bogucic w dniach 13–14 października 2010 roku. Katowice [2011].

Osiągnięcia sportowe Wilhelma Breguły w gimnastyce sportowej

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” BRYNÓW, gniazdo, zał. 12 VIII 1919 pod nazwą Katowicka Hałda; wpisane do rejestru stowarzyszeń pd nr. 93, wykreślone 7 II 1950. Sztandar został poświęcony 3 V 1919. Prowadziło sekcje: gimnastyczną i lekkoatletyczną. W 1919 skupiało 144, a w 1937 – 70 członków. Wybitni sportowcy: Marta Majowska-Szyndler. Działacze: Jan Kluzik, Robert Neumann, Kazimierz Kasprzak, Konstanty Woźniczka, a także: Tadeusz Kamieniecki, Kazimierz Surzyński, Antoni Kurzyca, Teodor Ryguła. Osiągnięcia: 2 (1–0–1) medale MŚ (1938) i 6 (3–3–0) medali MP (1936–1938).
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, sygn. 6 I; W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” DĄB (TGSD), gniazdo zał. 12 II 1912; pierwotnie filia Zjednoczenia Zawodowego Polskiego w Dębie; reaktywowane jako Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Dąb-Józefowiec (1 IX 1918 – 30 III 1924); w l. 1924–1939 działało jako TG „Sokół” Dąb, dało początek ►Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół” Wełnowiec (1924). Pierwsza sokolnia mieściła się przy ul. Z. Seydy; druga była jednocześnie halą gimnastyczną szkoły nr 1 (od 1928 lub 1929). Gniazdo realizowało klasyczny program ruchu gimnastycznego; od 13 VI 1920 dysponowało własnym sztandarem; w l. 30. XX w. wystawiało banderie konne. Działacze: Antoni Manowski, Piotr Kosz, Stanisław Sikora, Ernest Głąbica.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice Wydział Spraw Wewnętrznych, sygn. 1111 I; W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; „Polska Zachodnia” 1928, nr 284.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” DĄBRÓWKA MAŁA, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Dąbrówce Małej, zał. 6 lub 12 I 1919, od 1920 posiadająca własny sztandar. W 1919 TG skupiało 105 członków. Początkowo realizowało klasyczny program wychowania fizycznego, od 1928 z sekcjami sportowymi: szermierki (jedyną w strukturach polskiego ruchu gimnastycznego na terenie Katowic), lekkoatletyki; należało do Katowickiego Okręgu ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Działacze: ks. Wawrzyniec Pucher (założyciel), Dominik Magiera, Jan Hofman, Franciszek Ledwoń, Leopold Rasek, Alojzy Świerczyński.
W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ I” KATOWICE, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Katowicach, zał. 15 III 1896, reaktywowana w 1902 i 1917; drugie po Bytomiu gniazdo na Górnym Śląsku. U genezy powstania legła aktywność organizacyjna wielkopolskich pionierów sokolstwa polskiego; skupiało elity narodowo-niepodległościowe miasta. Do grona założycieli należeli: Stanisław Beszczyński (starszy), Wincenty Czaplicki, Jan Henryk i Wiktor Jesionek, Jan Joks, Adolf Ligoń, Aleksander Lewandowski, Jan Skiba, Wacław Okulicz, Wojciech Zając; później dołączyli m.in.: Franciszek Głowacki, Wojciech Korfanty, Jan Jakub Kowalczyk, Tomasz Kowalczyk, Stanisław Rożanowicz, Wacław Szyperski. TG należało do Okręgu VI Związku Sokołów w Państwie Niemieckim (1896–1919), Okręgu II (Katowickiego) ►Dzielnicy Śląskiej Związku Polskich Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce (1919–1939). Dało początek gniazdom ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Bogucice, ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Dąb, ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Załęże, Towarzystwa Gimnastyczno-Sportowego ►„Piast” Katowice (1918). Początkowo – mimo szykan administracji niemieckiej – prowadziło działalność narodowo-niepodległościową (prelekcje, wieczornice, ćwiczenia gimnastyczne, musztra, lekcje języka polskiego, zalążki turystyki, udział w regionalnych i ogólnopolskich zlotach sokolich – Zlot Grunwaldzki) w oddziałach męskim, żeńskim, młodzieżowym i oldbojów; wydało też Srebrną Księgę „Sokoła” katowickiego. W l. 20. XX w. nacisk położono na pracę w sekcjach sportowych (kajakarstwo, koszykówka, lekkoatletyka, narciarstwo, piłka nożna, siatkówka), odnosząc osiągnięcia o znaczeniu regionalnym.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 789; W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ II” KATOWICE, gniazdo zał. 19 XI 1922 przez uchodźców z powiatu toszecko-gliwickiego, reemigrantów z Nadrenii-Westfalii. Siedziby mieściły się w: restauracji „Strzecha Górnicza”, Domu Uchodźców Śląskich, Okręgowym Ośrodku Wychowania Fizycznego (Dom Sportowy) przy ul. Raciborskiej. Towarzystwo kontynuowało niepodległościowe tradycje  gniazda TG „Sokół” w Szobiszowicach k. Gliwic. Najwięcej członków – 163 – skupiało w 1926; kryzys personalny (w 1930 liczyło 48 członków) przyczynił się do dużego zróżnicowania demograficznego – w pracach gniazda uczestniczyli członkowie pochodzący z różnych regionów Polski, a także przedstawiciele innych narodowości; w l. 30. XX w. w jego szeregach znajdowali się także sportowcy pochodzenia włoskiego (Diotta Levi) i żydowskiego (Moritz Morgenstern). Gniazdo odegrało przełomową rolę w dziejach polskiego ruchu gimnastycznego w województwie śląskim – miejsce drugoplanowej gimnastyki przyrządowej zajęła ciężka atletyka; w l. 1924–1925 jego działacze przyczynili się do ukształtowania struktur tej dyscypliny sportu w woj. śląskim. Z ich inicjatywy w 1924 powstał Polski Związek Ciężkiej Atletyki, a wypracowana przez nich (m.in. Marcina Kuczmika) pięcioczłonowa struktura organizacyjna ruchu sportowego w województwie śląskim (drużyna, sekcja, klub, związek i związek związków sportowych) została przez ministra Mieczysława Orłowicza przyjęta jako obowiązująca na obszarze całej II Rzeczpospolitej Polskiej. W klubie działały sekcje: bokserska (1923–1928), ciężkoatletyczna (1923–1939) z najsilniejszą w Polsce w drużyną zapaśniczą, gimnastyczna, lekkoatletyczna (1925–1929), palantowa (1923–1926) i pływacka (1926). Gniazdo było współzałożycielem ►Śląskiego Okręgowego Związku Pływackiego. Funkcje prezesów pełnili: Franciszek Wesoły, Józef Matloch, Marcin Kuczmik, Jan Michalski, Jan Widuch, Stanisław Beszczyński. Gniazdo cieszyło się poparciem  Adama Kocura i Śląskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej. Należało do: ►Katowickiego Okręgu Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce,  ►Śląskiego Okręgowego Związku Bokserskiego, ►Śląskiego Okręgowego Związku Ciężkoatletycznego, ►Śląskiego Okręgowego Związku Lekkoatletycznego, ►Śląskiego Okręgowego Związku Pływackiego. Osiągnięcia: 65 (39–18–8) medali MP, w tym: 7 (4–1–2) w boksie, 5 (2–3–0) w podnoszeniu ciężarów, 45 (30–9–6) w zapasach w stylu klasycznym, 3 (3–0–0) w zapasach w stylu wolnym. Wybitni sportowcy – reprezentanci i mistrzowie Polski: Maksymilian Bugla, Jan Gałuszka, Henryk Ganzera, Wilhelm Gonsior, Paweł Hein, Teodor Krysmalski, Władysław Krysmalski, Eryk Kuchta, Jozef  Matloch, Konstanty Moczko, Wiktor Moczko, Paweł Ruda.
W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; P. Osmólski: Leksykon boksu. Warszawa 1989; A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945. Katowice 1986; A. Steuer: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół II” Katowice. W: „Kronika Katowic”. T. 4. Katowice 1993.

P. Osmólski: Leksykon boksu. Warszawa 1989.

MP w podnoszeniu ciężarów

A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945. Katowice 1986.

MP w zapasach w stylu klasycznym

A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945. Katowice 1986.

MP w zapasach w stylu wolnym

A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945. Katowice 1986.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” LIGOTA (do 1924 Ligota Pszczyńska), zał. 14 III 1920 z inicjatywy Augustyna Świtały; sztandar poświęcony 1 X 1922. W 1920 liczyło 88 członków, w 1928 – 120, w 1935 – 62. Prezesi: Józef Nowak, A. Świtała; działacze: Wiktor Szojda, Wilhelm Bromboszcz, Alojzy Herman.
W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” MURCKI, gniazdo zał. 22 II lub 1 III 1920; skupiało 160 członków; 5 III 1920 przyjęte do ►Dzielnicy Śląskiej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Polsce; od 1 IV 1924 miało własny sztandar; zapisane w rejestrze stowarzyszeń pod nr 245 w V 1934, zaprzestało działalności 1 I 1939, wykreślone z rejestru 20 XI 1951. Prezesi: m.in. Karol Botor, Augustyn Gwóźdź; działacze: Szczepan Trembaczewski, Alfred Rogowski, Teofil Jędrysik, Augustyn Szymon, Brunon Szafranek; poczet sztandarowy: Florian Mrukwa, Albin Szafranek, Franciszek Pilorz.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice Wydział Spraw Wewnętrznych, sygn. 1130 I; W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” NIKISZOWIEC GISZOWIEC (także TGS Nikisz-Giszowiec, TGS Nikiszowiec), pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Nikiszowcu; gniazdo zał. 16 II 1919, należało do VI Mysłowickiego Okręgu ►Dzielnicy Śląskiej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Polsce; do 13 V 1920 działało wspólnie z filią w Kostuchnie (zob. ►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Kostuchna). Od 18 VII 1920 dysponowało własnym sztandarem. Prowadziło sekcje: gimnastyczna, koszykówki, lekkoatletyczna, palantowa. W 1919 skupiało 135 członków (większość brała udział w walkach I powstania śląskiego).  Dała początek harcerstwu w Nikiszowcu (Pierwsza Drużyna Harcerzy im. Romualda Traugutta, zlikwidowana w l. 50. XX w.). Działacze: Karol Buczek, Paweł Chrostek, Alojzy Kula, Franciszek Maślon.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice Wydział Spraw Wewnętrznych, sygn 1103 I; W. Ogrodziński, Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”, Katowice 1937; J. Tofilska, Katowice Nikiszowiec: miejsce, ludzie, historia, Katowice 2007; „Polska Zachodnia” 1927, nr 146.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” PIOTROWICE, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Piotrowicach, gniazdo zał. 13 lub 15 V 1920. Realizowało klasyczny program polskiego ruchu gimnastycznego; w 1920 skupiało 30 członków. Działacze: Gerard Kotucha, Jan Materla, Szczepan Żychoń.
W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” PODLESIE, pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Podlesiu, gniazdo zał. 1 VI 1919. Początkowo prężne, w l. 1926–1930 działalność osłabła – skreślone z listy członków Okręgu Mikołowskiego ►Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce (1931). Realizowało klasyczny program polskiego ruchu gimnastycznego. W 1919 skupiało 32 członków. Działacze: Franciszek Domagała, Maciej Jargoń, Jan Latusek.
W. Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” ROZDZIEŃ (także TG „Sokół” Roździeń-Szopienice), pierwsza polska organizacja kultury fizycznej w Szopienicach, trzecie gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w rejencji opolskiej, zał. 15 V 1898. Nieustanne szykany administracyjno-sądowe, zakończone procesem bytomskim, spowodowały 4 VI 1907 rozwiązanie organizacji; występowało pod szyldem ►Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Janów. Reaktywowane 3 XI 1912, funkcjonowało w l. 1912–1914 i 1918–1939; wykreślone z listy organizacji 11 I 1952. Gniazdo było prężnym ośrodkiem działalności niepodległościowej i kulturalno-oświatowej, realizowało klasyczny program sokoli (szczególnie aktywnie działała sekcja lekkoatletyczna); prowadziło pierwszą w polskich strukturach ruchu gimnastycznego Ochronkę p.w. Aniołów Stróżów. Od 1922 dysponowało własnym sztandarem. Ukazała się Srebrna księga „Sokoła” Rozdzień-Szopienice 1898–1925 autorstwa A. Skopka. W 1919 gniazdo liczyło 180, w 1920 – 160, a w 1936 – 65 członków. Działacze: Jan Badura, Juliusz Chowaniec, Piotr Habryka, Henryk Jarczyk, Edward Kalinowski, Piotr Łyszczak, Antoni Richter, Augustyn Skopek.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Urząd Spraw Wewnętrznych Katowice, sygn. 6 I.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” ZAŁĘSKA HAŁDA, gniazdo zał. 25 I 1920. W l. 1924–1926 nieczynne. W 1927 objęte mecenatem kopalni „Wujek”. Poświęciło sztandar 15 VI 1930). Ok. 1935 założyło sekcję ciężkiej atletyki. W l. 1939–1945 zawiesiło działalność, a w 1950 zostało zlikwidowane. Jako jedna z pierwszych organizacji w województwie śląskim wprowadziło do programu zapasy w stylu wolnym. Siedziby mieściły się w restauracji Guentera i restauracji Karola Mroncza (ob. Szkoła Podstawowa nr 25). W 1920 skupiało 72, a w 1930 – 140 członków. Należało do ►Katowickiego Okręgu Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Utrzymywało kontakty z sokolstwem polskim we Francji. Działacze: Franciszek Gola, Teodor Otremba, Jan Patalong, Otton Patalong, M. Przybyła, Wiktor Sławiński, Jan Śmigiel.
W.Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937; A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” W ZAŁĘŻU, gniazdo zał. 11 IV 1911 z inicjatywy Józefa Sapy przy współudziale kilku innych członków gniazda TG „Sokół” w Katowicach (po którym przejęło stodołę, przebudowaną następnie na salę gimnastyczną). Od 1 IX 1911 zarejestrowane w Wydziale Okręgowym Związku Towarzystw Gimnastycznych w Państwie Niemieckim w Bytomiu. Dało początek gniazdu ►TG „Sokół” w Dębie, KS ►Naprzód „1912” Załęże, żeńskiemu gniazdu TG „Sokół” w Załężu (1914), ►Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół” w Załęskiej Hałdzie (1920); do 1917 nieczynne – odbudowane z oddziałem kobiecym. Od 1919 przydzielone do I Katowickiego Okręgu Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. W 1927 powstał Komitet Budowy Boiska Sokolego w Załężu (Michał Grażyński, Konstanty Wolny, ks. Józef Kubis, Tadeusz Stark, Stanisław Dworzańczyk, Tadeusz Stadnikiewicz, Wawrzyniec Widuch, Jan Brzeskot, dr Alfons Górnik, Paweł Chrószcz, Józef Dreyza). Obiekty: ►hala przy ul. M. Wolskiego (1926), ►boisko z bieżnią lekkoatletyczną przy ul. F. Bocheńskiego (1929), basen ►Bugla ze strzelnicą. Działacze – prezesi: Kasprzyk (imienia nie udało się ustalić), Piotr Golor, Jan Wylecioł, Leopold Świtała, Wiktor Baranek, Józef Zogórnik; wiceprezesi: Stanisław Kołodziej, Władysław Wendt, Józef Lisek; naczelnicy: Wiktor Jesionek, Franciszek Oleś, Paweł Chrószcz, Jan Kubica, Maksymilian Dudek, Kazimierz Peda, Tomasz Vogiel; naczelniczka: Matylda Ossadnik-Ogiermanowa; sekretarze: Wiktor Baranek, Ludwik Przystolik, Józef Świtała, Paweł Kotusz; skarbnicy: Jesionkówna, Maksymilian Wojtyczka, Jan Czardybon; bibliotekarka: Maria Zawadziańka, chorąży: Józef Solik. W 1911 liczyło 27 członków, w 1913 – 20, w 1920 – 145 (największe gniazdo w rejencji opolskiej), w 1929 – 106 i w 1930 –145. Siedziba mieściła się w lokalu przy ul. S. Wojciechowskiego 67. Osiągnięcia: 4 (0–3–1) medale MP – poręcze: 2 m. (1935–1937) i 3 m. (1938) oraz udział w IO w 1936 Matyldy Ossadnik-Ogiermanowej .
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 79, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, sygn. 7; A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999; W. Ogrodziński: Dzieje dzielnicy śląskiej „Sokoła”. Katowice 1937.

TOWARZYSTWO KRZEWIENIA KULTURY FIZYCZNEJ KOBIET KATOWICE, jeden z 10 oddziałów centrali organizacji zał. w 1933 w Warszawie; działalność zapoczątkowało ok. 1935. Łączyło działalność kulturalną z wychowaniem fizycznym i przysposobieniem wojskowym; pracowały zespoły: gimnastyki, plastyki i rytmiki, siatkówki; organizowano kursy narciarskie, szermiercze, łucznicze, tenisa, obrony przeciwgazowej, nauki jazdy na łyżwach, kandydatek na kwatermistrzynie oraz wychowawczynie letnich obozów młodzieży. W Radio Katowice prowadziło audycje na temat kultury fizycznej. Było inicjatorem założenia oddziału lokalnego w Siemianowicach Śląskich. Osiągnięcia: 8 (7–0–1) medali MP w łucznictwie. Największą indywidualnością była Irena Skorupska.
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; A. Steuer: Miejsce Katowic w ruchu sportowym II Rzeczpospolitej. W: Katowice. W 140. rocznicę uzyskania praw miejskich. Red. A Barciak. Katowice 2006.

TOWARZYSTWO PŁYWACKIE „23” GISZOWIEC-NIKISZOWIEC, specjalistyczny polski KS, zał. w 1923 przy szybie „Wilson” w Nikiszowcu, prowadził sekcje: piłki wodnej (1937–1939), pływania i skoków do wody. Początkowo dysponował bazą na ►Trzech Stawach w Zawodziu (1923–1925), potem basenem na stawie ►Małgorzata w Giszowcu, a w l. 1937–1939 krytą pływalnią w Janowie. Reaktywowany w l. 1945–1947, występował także jako sekcja pływacka ►Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych, Robotniczego Klubu Sportowego ►Siła Giszowiec; przekształcił się w sekcję pływania ►Naprzód Janów. Był jednym z najsilniejszych klubów pływackich w Polsce międzywojennej, wzmacniany pływakami ►Śląskiego Klubu Lekkoatletycznego (1932) i KS ►Dąb Katowice (1937), pionierem pływania kobiecego w województwie śląskim. Działacze: Karol (Jan) Fischer, Stefan Jaśkiewicz, Franciszek Waniek. Czołowi sportowcy: Erna Fitz, Małgorzata Fitz, Jan Jędrysek, Rozalia Kajzer-Piesiur, Aniela Jarkulisz-Niedobecka, Rudolf März, Henryka Szmidt. Osiągnięcia: 2 (2–0–0) medale MP w piłce wodnej, 86 (47–38–28) medali MP w pływaniu (1925–1946).
A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922–1939. Opole 2008; A. Steuer: Towarzystwo Pływackie „23” Giszowiec-Nikiszowiec 1923–1949. Mistrzowie i mistrzynie. Cz. 1. „Roździeń” 1999, nr 7, Cz. 2. „Roździeń” 1999, nr 8; J. Tofilska: Giszowiec. Monografia historyczna. Katowice 2016.

Osiągnięcia pływaków Towarzystwa Pływackiego „23”

MP w piłce wodnej

MP w pływaniu

A. Parczewski: 90 lat polskiego sportu pływackiego 1922–2012. Historia Mistrzostw Polski 1922–2012 – głównych (basen 50 m). Warszawa 2012.

MP w skokach do wody

TURN- UND SPIELVEREIN LIGOTA, pierwsza organizacja kultury fizycznej w Ligocie, zał. przed 1911. Członkowie uprawiali: palanta, piąstkówkę, tamburyno.
A. Steuer: Kultura fizyczna. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E, Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.

TURN- UND SPIELVEREIN MURCKI, pierwsza organizacja kultury fizycznej w Murckach, zał. ok. 1911. Prowadziła sekcje palanta i piłki uszatej.
A. Steuer: Kultura fizyczna. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E, Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.

TURYSTA, Spółdzielnia Turystyczna, zał. 1957 w Katowicach, pod pierwotną nazwą: Spółdzielnia Turystyczno-Wypoczynkowa Turysta jako jeden z 6 pierwszych oddziałów centrali w Warszawie. Organizator turystyki krajowej i zagranicznej – od 1957 z usług spółdzielni skorzystało 3,7 tys. osób. Jest członkiem Centralnego Związku Spółdzielczości (1982) oraz ►Śląskiej Izby Turystyki (1991). Siedziba mieściła się przy ul. Mariackiej 1. Działacz: Włodzimierz Borkowski.

TYTAN 92 KATOWICE, klub zapaśniczy, zał. 1992 w Giszowcu, spadkobierca zapaśniczych tradycji Katowic oraz działającego w l. 20. i 30. XX w. KS ►Cel Giszowiec. Często zmieniał siedzibę (Szkoła Podstawowa nr 54, hala widowiskowo-sportowa kopalni „Staszic”, budynek „Niski Gwarek”). Działacze: Henryk Przygoda, Damian Przygoda, Leszek Hanf. Osiągnięcia: 1 (0–0–1) medal MP (2005) w kategorii muszej Piotra Kniecia (reprezentanta Polski).
A. Baran: 100 lat sportu zapaśniczego w Katowicach. Katowice 2005.